बारा पाचाच्या गावरहाटीमुळे दक्षिण कोंकणात गाव तितक्या परंपरा आढळतात. ह्या परिसरात साजऱ्या होणाऱ्या शिमगोत्सवावरही ह्या परंपरांचा प्रभाव दिसून येतो. त्यामुळे शिमगोत्सव प्रत्येक गावात साजरा होत असला तरी त्यात गावानुरूप वेगळेपणा ठळकपणे दिसतो. अशाच गावानुरूप वेगळ्या दिसणाऱ्या दक्षिण कोंकणातील शिमगोत्सवाचा घेतलेला हा आढावा.
कुणकेरी हुडा – सावंतवाडीजवळच्या कुणकेरी गावातील हुडा प्रसिद्ध आहे. शेकडो वर्षांची परंपरा ह्या हुडोत्सवाला लाभली आहे. हुडयादिवशी तरंग काठीसह पालखीमधून ग्रामदेवीचे आगमन होते. शिमग्यादिवशी संध्याकाळी १०५ फूट उंचीचा सागवानी हुडाच्या ठिकाणी रोंबाट दाखल होते. त्यावेळी घोडेमोडणी, वाघ खेळ, असे खेळही होतात. अवसारी संचारानी मांडावरील पूजा आटोपल्यावर हुडयावर चढण्याच्या परंपरेला सुरुवात होते. सुमारे १०५ फूट उंचीच्या हुडयावर झटपट एकामागोमाग एक असे तीन संचार चढतात. हुडयावर देव संचाररूपी अवसार झटपट चढत असताना खालून भाविक अवसारांवर छोटे गोटे मारतात. भक्तांनी संचारावर मारलेला दगड बसला तर त्या भक्ताचा भाग्योदय होतो, अशी ह्या भक्तांची श्रद्धा आहे. ह्या हुडोत्सवाला ग्रामस्थांबरोबरच नातेवाईक आणि पंचक्रोशीतील भाविक मोठया संख्येने गर्दी करतात.
साळचे गडे – उत्तर गोव्यातील साळ ह्या गावी साजरा होणारा शिमगोत्सव गडयांमुळे वैशिष्ट्यपूर्ण ठरतो. ह्या गडे उत्सवाला चारशे-साडेचारशे वर्षांची परंपरा लाभली आहे. होळी पोर्णिमेच्या दुसऱ्या दिवशी मध्यरात्री १२ वाजता गडे उत्सवाला सुरुवात होते. त्यानंतर पहाटेपर्यंत हा थरारक उत्सव चालतो. ह्या उत्सवावेळी गावातील काही ग्रामस्थांवर संचार होतो. हा संचार झालेल्या व्यक्ती म्हणजेच गडे होय. उत्सवादिवशी न्हावण दिल्यावर हे संचार जंगलात जातात. ढोलकी वाजू लागल्यावर पहिला गडा ह्या वाजंत्र्याच्या हाताला पकडून डोंगराच्या उंच टेकडीवर धावू लागतो. होळीला पाच फेरे मारून गडे डोंगरावर असणाऱ्या करवल्या आणण्यासाठी बाहेर पडते. होळीपासून डोंगरावर जाणारे गडे तुफान वेगात जाऊ लागतात. तेवढ्यात हातात मशाल घेतलेला अमानवी पुरुष (देवचार) दिसू लागतो. तो एका क्षणात डोंगरात तर क्षणात आपल्या जवळ पण येते. पण कितीही जवळ गेलात तरी त्याचा चेहरा मात्र दिसत नाही. फक्त एक अंधुक आकृती तेवढी दिसते. त्यांच्या हातातील मशाल कशी पेटते हे एक गूढच आहे. हजारो भाविक जंगलात गेलेल्या गडयांच्या पाठोपाठ धावत असतात. हजारो माणसे धावत असलेल्या मळलेल्या वाटेवरच्या पाऊलखुणाही गायब झालेल्या असतात, असे गावकरी सांगतात. मग सकाळी हे गडे गावातील वेगवेगळ्या ठिकाणी बेशुद्धावस्थेत सापडतात. पण रात्रीच्या वेळी आपल्यासोबत काय झाले हे त्यांना ठाऊक नसते.
सांगेलीचा गिरोबा – होळीच्या आदल्या दिवशी सांगेली ह्यागावी एक वैशिष्ट्यपूर्ण उत्सव रंगतो. ह्या दिवशी गावात असलेल्या गिरीजानाथ मंदिरात पूजलेला गिरोबा सकाळी देवाचा कौल घेऊन मंदिराच्या गाभाऱ्यातून काढला जातो. हा गिरोबा म्हणजे फणसाच्या लाकडावर कोरलेली देवाची प्रतिमा होय. ह्या गिरोबाची दरवर्षी नव्याने प्रतिष्ठापना होते. होळीच्या आदल्या दिवशी; म्हणजे गिरोबा दिवशी सकाळी देवाचा कौल घेऊन जुना गिरोबा देवालयातून काढल्यानंतर नवीन पाहण्यात आलेले फणसाचे झाड तोडण्यासाठी मानकरी त्याठिकाणी जातात. त्या झाडाची पूजा होते. नंतर ढोलताशांच्या गजरात हे झाड मानकऱ्यांच्या उपस्थितीत तोडण्यात येते. हे झाड तोडल्यानंतर सुतार मंडळी त्या झाडाला गिरोबाचा आकार देतात. मग मिरवणूक काढून हे झाड मंदिरात आणले जाते. गिरोबाची पुनर्प्रतिष्ठापना करताना जुन्या आणि नव्या गिरोबाची भेट घडवण्यात येते. त्यानंतर जुन्या गिरोबाला खुट्याचा चाळा येथे ठेवले जाते. मग ह्या गिरोबाची विधिवत पूजा होते. त्यानंतर भाविकांची दर्शनासाठी गर्दी होते.
घोडेमोडणी – शिमग्यामध्ये दक्षिण कोंकण आणि गोव्यातील अनेक गावांमध्ये घोडेमोडणीची प्रथा आढळते. घोडेमोडणी म्हणजे घोडयाचा मुखवटा असलेला वेश परिधान करुन केलेला पारंपरिक नाच. गावातील तरुण हा वेश परिधान करून पारंपरिक गाणी म्हणत हा नाच करतात. घोडेमोडणी ही देवळात किंवा मांडावर सादर केली जाते. सावंतवाडी मधील पाडलोस या गावी होळीमध्ये घोडेमोडणी आजही तितक्याच उत्साहात साजरी केली जाते. प्रत्येक घरवडीचा एक घोडा असतो राम राम बोलून घोडेमोडणीची सुरवात होते, मग नाचत नाचत मंदिराला पाच प्रदक्षिणा घालतात. ह्यात सती जाणे हा पण एक प्रकार असतो. म्हणजे ह्या घोड्यावरून युद्ध करताना एक योद्धा मरतो मग त्याची बायको सती जाते असा पण एक प्रसंग असतो. अव्वा रे अव्वा बारा जाला शिमगा असे म्हणत ही घोडे नाचत असतात.
शिमग्यामधील अनोख्या परंपरा!
0
Share.