बाप रे त्याने आत्महत्या केली? पण का? सगळं तर नीट सुरू होतं मग अचानक असं काय झालं? असा संवाद, घटना आपण बऱ्याचदा ऐकल्या असतील. सरळ आयुष्य दिसत असताना अचानक ती व्यक्ती जग सोडून जाते आणि पाठी फक्त प्रश्न राहतात. एकटेपण, तणाव आणि यातून येणारं डिप्रेशन. बोलायला आणि ऐकायला हे जेवढं साधं वाटत जरी असलं तरी त्याचे होणारे परिणाम हे नक्कीच साधे नाहीत.
आपल्यातल्या अनेक जणांना ‘डिप्रेशन’ म्हणजे नेमकं काय? ते कसं ओळखायचं? त्याची लक्षणं काय? याबद्दल काही माहिती नसते. पण आपल्या आजूबाजूला घडत असलेल्या घटनांमुळे डिप्रेशनबद्दल प्रत्येकाला माहीत असणं गरजेचं आहे.
डिप्रेशन म्हणजे काय आणि त्याची लक्षणं कोणती?
आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात इतक्या अडचणी असतात पण त्या अडचणींचा सामना करण्याची प्रत्येकाची वेगवेगळी कुवत असते. काहींना त्या अडचणींना तोंड देणं सहज शक्य होतं तर काहींना ते नाही जमत. आणि ह्या गोष्टींचा प्रत्येकाच्या मनावर होणारा परिणाम वेगवेगळा असतो. आपल्यातल्या १०० पैकी केवळ १% लोकांना आपल्याला डिप्रेशन येतंय हे समजतं. त्यामुळे डिप्रेशनची लक्षणं समजून घेणं खूप गरजेचं आहे.
आपल्यातल्या अनेक जणांना ‘डिप्रेशन’ म्हणजे नेमकं काय? ते कसं ओळखायचं? त्याची लक्षणं काय? याबद्दल काही माहिती नसते. पण आपल्या आजूबाजूला घडत असलेल्या घटनांमुळे डिप्रेशनबद्दल प्रत्येकाला माहीत असणं गरजेचं आहे.
डिप्रेशन म्हणजे काय आणि त्याची लक्षणं कोणती?
आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात इतक्या अडचणी असतात पण त्या अडचणींचा सामना करण्याची प्रत्येकाची वेगवेगळी कुवत असते. काहींना त्या अडचणींना तोंड देणं सहज शक्य होतं तर काहींना ते नाही जमत. आणि ह्या गोष्टींचा प्रत्येकाच्या मनावर होणारा परिणाम वेगवेगळा असतो. आपल्यातल्या १०० पैकी केवळ १% लोकांना आपल्याला डिप्रेशन येतंय हे समजतं. त्यामुळे डिप्रेशनची लक्षणं समजून घेणं खूप गरजेचं आहे.
- खूप वाढत जाणारा ताणतणाव.
- सतत आयुष्यात वाईट घटनांमुळे खचून जाणं.
- टेन्शनमुळे त्याच-त्याच गोष्टीचा खूप विचार करणं.
- एकटं राहावसं वाटणं.
- कोणत्याच गोष्टीत मन लागेनासं होणं.
- सतत नकारात्मक विचार करणं.
- स्वतःला संपवणं हा एकच पर्याय दिसणं.
- स्वतःला संपवून सगळे प्रॉब्लेम संपतील असा विचार करणं.
आपल्याकडे आजही डिप्रेशन बद्दल खूप माहिती नसल्याने एकतर त्याला आजार समजलं जात नाही. आणि वर सांगितलेल्या कारणांपैकी काही कारणं आढळून येत असतील तरीही त्याच्यावर उपचार करण्याची गरज लोकांना वाटत नाही. त्यात आपल्याकडे अशा गोष्टींसाठी औषध घेणं म्हणजे डोक्यावर परिणाम झाल्याचं औषध घेण्यासारखं समजलं जातं. त्यामुळे ज्यांना डिप्रेशन आलं असं वाटतं ते भीतीने ह्या गोष्टी बोलण्यासाठीही घाबरतात. पण अशा गोष्टीचे परिणाम नंतर खूप पुढच्या थराला जातात.
आपण ‘डिप्रेशन’मध्ये जातोय हे लक्षात आल्यावर काय काळजी घ्याल?
आपल्यातल्या प्रत्येकाने आधी ‘डिप्रेशन’ हा मोठा आजार आहे. किंवा डिप्रेशन येणं म्हणजे वेड लागणं हा विचार डोक्यातून काढून टाकणं गरजेचं आहे. तरच डिप्रेशनवर आपण मत करू शकतो. वरील लक्षणं दिसल्यास जाणून घेऊयात काय करू शकतो. -मनातलं बोला. बऱ्याचदा मनात येणारे विचार, दुःख, त्रास मनातल्या मनात ठेवले जातात. तसं न करता घरातल्या कोणाशी किंवा आपल्या खास मित्र मैत्रीणींशी ते बोला आणि मन मोकळं करायला शिका.
आपण ‘डिप्रेशन’मध्ये जातोय हे लक्षात आल्यावर काय काळजी घ्याल?
आपल्यातल्या प्रत्येकाने आधी ‘डिप्रेशन’ हा मोठा आजार आहे. किंवा डिप्रेशन येणं म्हणजे वेड लागणं हा विचार डोक्यातून काढून टाकणं गरजेचं आहे. तरच डिप्रेशनवर आपण मत करू शकतो. वरील लक्षणं दिसल्यास जाणून घेऊयात काय करू शकतो. -मनातलं बोला. बऱ्याचदा मनात येणारे विचार, दुःख, त्रास मनातल्या मनात ठेवले जातात. तसं न करता घरातल्या कोणाशी किंवा आपल्या खास मित्र मैत्रीणींशी ते बोला आणि मन मोकळं करायला शिका.
- शक्यतो एकटं राहणं टाळा. एकटं राहिल्याने वाईट विचार करण्यास जास्त वेळ मिळतो. त्यामुळे सतत लोकांमध्ये मिसळण्याचा प्रयत्न करा. भले तुम्ही त्यांच्याशी गप्पा मारत नसाल, पण लोकांचा वावर असणं गरजेचं आहे.
- करूण गाणी ऐकणं टाळा. अशा गाण्यामुळे आपल्या मनात चालणाऱ्या वाईट विचारांना अजून खतपाणी मिळतं. त्यामुळे जर गाणी एकायचीच असतील तर ती आनंदी गाणी ऐका.
- आपल्याला आवड आहे अशा कामात जास्तीत जास्त वेळ घालवा. जेणेकरून त्यावेळेस तुम्हाला वाईट विचार येणार नाहीत. सकारात्मक विचार असलेली पुस्तकं वाचा, व्हिडीओ पाहा.
- सर्वात महत्त्वाचं; हे सर्वं करूनही तुम्ही डिप्रेशनमधून बाहेर आल्यासारखं जाणवत नसेल तर काहीही कमीपणा न घेता डॉक्टरकडे जा आणि मनमोकळेपणाने आपले प्रॉब्लेम शेअर करा. त्यावर उपचार सुरू करा.
ह्या सगळ्या व्यतिरिक्त आपल्या घरातील किंवा मित्र परिवारात व्यक्ती डिप्रेशनमध्ये जात आहे; हे ओळखणं आपल्यातल्या प्रत्येकाची जबादारी आहे. बऱ्याचदा आपण “मला कंटाळा आलाय, जीव द्यावासा वाटतो”. किंवा “आयुष्यात खूप प्रॉब्लेम्स आहेत. मी संपलो तर ते प्रॉब्लेम पण संपतील” अशी वाक्यं ऐकतो. पण ती विनोदाने घेतो आणि सोडून देतो. पण बऱ्याचदा बोलणाऱ्याच्या मनात ते विचार येत असतात आणि ते पुढे जाण्याआधी आपण त्याच्या मनातून ते काढून टाकण्यास मदत करायला हवी. त्यामुळे डिप्रेशन येणाऱ्या व्यक्तीच्या हातात जेवढं आहे तेवढंच ते कमी करणं आपल्याही हातात आहे.
हल्ली बऱ्याच हॉस्पिटल आणि NGO द्वारे काही हेल्पलाईन नंबरही सुरू करण्यात आले आहेत, ज्यावर तुमची माहिती न देता तुम्ही तुमचे प्रॉब्लेम शेअर करू शकता.
( मैत्र हेल्पलाईन : ०२२-२५३८५४४७ )
हल्ली बऱ्याच हॉस्पिटल आणि NGO द्वारे काही हेल्पलाईन नंबरही सुरू करण्यात आले आहेत, ज्यावर तुमची माहिती न देता तुम्ही तुमचे प्रॉब्लेम शेअर करू शकता.
( मैत्र हेल्पलाईन : ०२२-२५३८५४४७ )
( शब्दांकन : शुभांगी साळवे )