विदेशात गणेशोत्सव चांगलाच रुजलाय. महाराष्ट्रातून नोकरीच्या निमित्ताने विदेशात स्थिरावलेल्या मराठीजनांना जोडणारा तो एक प्रकारचा दुवाच ठरतो. अर्थात, इथल्यासारखा जल्लोष तिथे नसेल कदाचित, पण गणेशोत्सव साजरा केल्याचा आनंद त्यांना मायदेशापासून लांब राहण्याचं बळ देतो. आता मराठी मंडळे असलेल्या ठिकाणी गणपतीचा गजर हमखास होतोच. पण जिथे मंडळांची साथ नाही, तिथेही अनेक हौशी भारतीयांनी एकत्र येऊन गणेशोत्सवास प्रारंभ केला आहे.
लहानपणी काहीसं कळायला लागल्यापासूनच गणपती बाप्पाविषयी कुतूहल असतं. त्याची सोंड, मोठालं पोट सगळंच लहानग्यांना खिळवून टाकतं. मोठं होताना हे कुतूहल आणि आकर्षण वाढतच राहतं. म्हणूनच गणेशोत्सवाची एक वेगळीच ओढ असते. ते अकरा दिवस कसे भारलेले असतात. मोदक, पंचपक्वान्न, आरती, भजन, पूजेचा थाट, विसर्जन मिरवणूक सारं सारं साठवून ठेवण्यासारखं. म्हणजे आता सणांचं स्वरूप बदललं… उत्सवातील भक्ती कमी झाली… वगैरे वगैरे ओरड होत असते. पण ऑफिसमधून थकून भागून आलेली मंडळी गणपतीच्या आरतीला तितक्याच उत्साहात उभी राहिल्याचं चित्र अजूनही घराघरांत दिसतं. विसर्जनाच्या आदल्या दिवशीची रात्र मंडळांच्या मंडपात किंवा घरात जागवली जाते. यावेळी होणार्या भजन, कीर्तनात तरुणही तल्लीन होतात हे विसरून चालणार नाही.
बाप्पाबाबत वाटणारी हीच जवळीक करिअरसाठी भारतातून परदेशात स्थिरावलेल्यांनाही स्वस्थ बसू देत नाही. आता व्हिडिओ क्लिप किंवा वेब कॅमेर्याच्या माध्यमातून घरच्या गणपतीचे ऑनलाइन दर्शन घेता येते किंवा आरतीलाही उपस्थित राहता येते. पण बाप्पाची प्रत्यक्ष सेवा करण्याचा आनंद वेगळाच. म्हणूनच दूर देशात अनेक ठिकाणी गणेशोत्सव साजरा करण्यास सुरुवात झाली. अमेरिकेसारख्या देशात तर गणेशोत्सवाचा जल्लोष मोठा असतो. येथे शहरा शहरांत बाप्पाचा गजर ऐकायला मिळतो. आता इतर देशांतही गणेशोत्सवाचे सूर ऐकू येतात. अर्थात, प्रत्येक देशाचे नियम वेगळे आहेत. पण त्या मर्यादेत राहून ठिकठिकाणी राहणारे भारतीय आपली गणेशोत्सव साजरी करण्याची हौस पूर्ण करून घेत आहेत. त्यासाठी परदेशातून मुंबई, पेण, ठाण्यातील मूर्तींची मागणी दिवसेंदिवस वाढत आहे. केवळ मूर्तीच नाही तर बाप्पासाठी लागणार्या वस्तूही येथूनच मागवल्या जातात. ह्या मायदेशातल्या मातीतील वस्तू उत्सवाचा रंग अधिकच खुलवतात. अशाच मोठ्या देशांबरोबरच लहान देशांतील लहानशा शहरांतील भारतीय मनांना एकत्र आणणार्या आपल्या बाप्पाविषयी…
ओमानचा मोरया
खरंतर आखाती देशांमध्ये गणेशोत्सव साजरा होत नाही. कारण मुळात येथे मूर्तीपूजेला विरोध आहे. पण ओमान ह्या एकमेव आखाती देशात गणरायाचा गजर होतो. ह्या देशाच्या नियमांमुळे काहीशा मर्यादा पडतात. पण साधेपणाने का होईना येथील मराठमोळ्या मंडळींनी 15-20 वर्षांपासून गणेशोत्सवास प्रारंभ केला. अकरा दिवस येथे उत्सव रंगतो. आपल्यासारखा अगदी मंडप वगैरे उभारला जात नाही. पण सोसायटीच्या आवारात किंवा एखाद्याच्या घरी गणपती बाप्पाचे आगमन होते. आकर्षक आरास असते. थर्मोकोल किंवा फुलांच्या मखरात बाप्पा विराजमान होतात. हे मखर आणि मूर्तीही मुंबईहून मागवली जाते. अकरा दिवस मराठमोळ्या पद्धतीचे कार्यक्रम असतात. भजन, हळदी कुंकू समारंभ होतात. सर्वत्र पारंपरिक माहौल असतो. छान मराठी पद्धतीचा नैवेद्य बाप्पाला दाखवला जातो. येथे काही कंपन्यांमध्येही गणपती बसवला जातो. विशेष म्हणजे, लोक सुट्टी घेऊन एकमेकांकडे दर्शनासाठी जातात. येथे समुद्र असला तरी विसर्जनाला मात्र परवानगी नाही. म्हणून कृत्रिम तलाव करून तेथे विसर्जन सोहळा पार पाडला जातो. गणेशोत्सवादरम्यान सांस्कृतिक कार्यक्रम सुरुवातीला होत असत. पण नंतर येथील लोकांनी आक्षेप घेतल्यानंतर ते बंद झाले. पण म्हणून इथल्या लोकांचा उत्साह कमी झाला नाही. ओमानी लोकांचा यावर विश्वास नाही, पण कुतूहलापोटी ते देखील बाप्पाबद्दल जाणून घेत असतात. शेवटी अशा सेलिब्रेशनमुळे मायदेशापासून दूर राहण्याचं बळ मिळत राहतं, असं येथे तीन वर्षांपासून राहणारा स्वप्नील खाड्ये अगदी भावूक होऊन सांगतो.
दक्षिण आफ्रिकेच्या काँगोतला बाप्पा
दक्षिण आफ्रिकेतला डेमोक्रॅटिक रिपब्लिकन ऑफ काँगो तसा लहानसा देश. सर्वधर्मीय येथे एकत्र राहतात. ख्रिश्चन समाजाची वस्ती अधिक आहे. काही भारतीयही कामाच्या निमित्ताने येथे स्थिरावले आहेत. ते मोठ्या उत्साहात गणेशोत्सव, नवरात्रौत्सव साजरा करतात. येथे एक दोन मजली मंदिर आहे. वरच्या मजल्यावर देवदेवतांच्या मूर्ती आहेत आणि खालच्या मजल्यावर हॉल आहे. ह्या हॉलमध्ये गणपती, देवीची मूर्ती विराजमान केली जाते. तसेच अन्य तीन ठिकाणीही गणेशोत्सव साजरा होतो. साधारण दोन-अडीच हजार लोक यानिमित्ताने एकत्र जमतात. सांस्कृतिक कार्यक्रम रंगतात. अकरा दिवस रोज आरती आणि महाप्रसाद असतो. हा प्रसाद अनेक जण स्वखुषीने अर्पण करतात. हे मंदिरच भारतातील आठवणींना उजळा देत असतं. येथे गेलं की खूप बरं वाटतं. त्यात इथला गणेशोत्सव, नवरात्रौत्सव भारतातील सणांची कसर काही प्रमाणात भरून काढते. आपण परदेशात राहून हे सण साजरे करत असल्याचं समाधान मिळतं, असं येथे राहून आलेला प्रफुल्ल जाधव सांगतो.
लहानशा शहराचा मोठा जल्लोष
ऑस्ट्रेलियातील सिडनीसारख्या शहरात गणेशोत्सव आणि अन्य धार्मिक कार्यक्रम मोठ्या प्रमाणात साजरे केले जातात. अर्बन येथील श्री मंदिरात एक दिवसाचा गणपती बसविला जातो. हेलन्सबर्गमधील श्री व्यंकटेश्वर मंदिरात दाक्षिणात्य पद्धतीने गणेशोत्सव साजरा होतो. लिव्हरपूलमध्ये अनिवासी भारतीय एकत्र येऊन गणेशोत्सव साजरा करतात. येथे गणरायाच्या भव्य मूर्तीची प्रतिष्ठापना करण्यात येते. ब्लॅकटाऊन भागांमध्ये दहा दिवसांसाठी गणेशोत्सव साजरा करण्यात येतो. अनेक ठिकाणी ढोल-ताशांच्या गजरात आणि लेझीमच्या निनादात मिरवणूक काढण्यात येते. सर्वत्र भारलेलं वातावरण असतं. पण ऑस्ट्रेलियाच्या इतर भागात गणेशोत्सव साजरा होत नाही. कारण मराठी मंडळ मुख्य शहरापुरतंच मर्यादित आहेत. पण तौन्सवील क्विन्सलँड ह्या छोट्याशा शहरात धीरज अग्निहोत्री आणि त्यांच्या मित्र मंडळींनी एकत्र येऊन गणेशोत्सव साजरा करण्यास सुरुवात केली. येथील लोकसंख्या दीड ते दोन लाख. त्यातही मराठी लोक पाच-पंचवीस. पण तरीही त्यांचा उत्साह मोठा होता. गणेशमूर्ती बनवणं, प्राणप्रतिष्ठा आणि मूर्ती विसर्जन हे सगळं नियमाला धरून करणं म्हणजे आव्हान होतं. कौन्सिलकडून परवानगी मिळवली आणि येथील नदीवर गणपती विसर्जनाची मुभा देण्यात आली. पण येथे गणेशमूर्ती मिळणं शक्य नव्हतं. मग ह्या सदस्यांनी गणपती स्वतः बनवायचं ठरवलं. इथल्या कारागिराकडून पाण्यात विरघळणारी माती आणली. श्री शशिधर ह्या एका कार्यकर्त्याने आपल्या घरात नऊ दिवस गणपती बसवण्याची परवानगी दिली. अनेक गणेशमूर्ती तयार करण्यात आल्या आणि गणेशोत्सावास आरंभ झाला. आरती, पूजा, नैवेद्य, सारंच भारलेलं. येथे काही सांस्कृतिक कार्यक्रमांचं आयोजनही करण्यात येतं. यामध्ये महाराष्ट्रीयांबरोबर कन्नड, गुजराती, तेलगु, तमीळ, मल्याळी अगदी श्रीलंकन लोक सहभागी होतात.
मर्यादेच्या चौकटीतही आनंद
अबुधाबी आणि दुबई यांसारख्या मुस्लिम समाजाचं प्राबल्य असणार्या देशातही गणेशोत्सव उत्साहात साजरा केला जातो. अबुधाबीला कामानिमित्त गेलेला नकुल जोशी सांगतो, भारत सोडताना आपण सगळं मिस करू, असं सारखं वाटत होतं. विशेषतः इथला गणेशोत्सव, दिवाळी. पण तिथे मला एकदम सरप्राइज मिळालं. हे दोन्ही उत्सव येथे छान साजरे केले जातात. तेवढी जागा भरून निघाली.
अबुधाबीला एक दातार काकांचं दुकान आहे. येथे टाळ, घंटेपासून गणेशमूर्तींपर्यंत सारं काही मिळतं. त्यामुळे छान आरासही करता येते. आम्ही 20-25 जण बॅचलर आणि काही फॅमिली एकत्र येऊन सात दिवस गणेशोत्सव साजरा करतो. फक्त महाराष्ट्रातूनच नव्हे, तर गुजरात, दक्षिण भारत, अशा इतर राज्यांतून येथे स्थिरावलेली मंडळीही ह्या निमित्ताने एकत्र जमतात. सर्वधर्मीय, अगदी पाकिस्तानातील तरुणही यामध्ये सहभागी होतात. एक प्रकारचा हा ग्लोबल इव्हेंट होतो. बाप्पा विराजमान झाले की शिरा-पुरी, अगदी पुरणपोळीचा नैवेद्य दाखवला जातो. तेवढीच घरच्या जेवणाची आठवण येते… नकुल सांगतो. आम्ही गणेशोत्सवात खूप धमाल करतो. वीकेण्डला विविध स्पर्धा घेतल्या जातात. वेगवेगळे खेळ, कपलच्या काही स्पर्धा होतात. त्यामुळे मजा येते. फक्त येथे मिरवणूक किंवा लाउडस्पीकर लावायला मनाई आहे. जास्त गोंगाटही चालत नाही. मग विसर्जनावेळी आम्ही आमच्या आवारात मनसोक्त नाचून घेतो. मग पुढचं सगळं शांततेत. त्यानंतर मीना पोर्टमध्ये एक बोट भाड्याने घेतो. बोट समुद्रात लांबपर्यंत गेली की पुन्हा आमची धमाल सुरू होते. अबुधाबीला इतर ठिकाणी गणेशोत्सवाचा असाच जल्लोष असतो, नकुल सांगत होता. येथे महाराष्ट्र मंडळाचाही सार्वजनिक गणपती असतो. तो एका घरात बसवला जातो. ही मूर्ती साधारण सात फुटांची असते आणि इतर घरगुती गणपती सुमारे 4 फुटांपर्यंत असतात.
लंडनमध्ये सर्वत्र उत्साह
महाराष्ट्रासारखा जल्लोष आजकाल लंडनमध्येही दिसतो. म्हणजे बाप्पाची सांग्रसंगीत पूजा, आरास, मिरवणूक, कार्यक्रम असा भरगच्च कार्यक्रम येथेही होतो. ठिकठिकाणी सार्वजनिक मंडळे येथे स्थापन झाली आहेत. सुरुवातीला भारतीयांना एकत्र आणण्यासाठी सुरू झालेली ही प्रथा आता येथे चांगलीच रुजली आहे. येथेच राहणारी महाराष्ट्रीय कुटुंबे घरातही गणपती बसवतात. गणपतीबरोबर काही घरांमध्ये गौरींचेही आगमन होते. येथील प्रशासनाने गणेशमूर्तींचे नदीत विसर्जन करायला परवानगी दिली आहे. त्यामुळे विसर्जन सोहळा मोठ्या दिमाखात पार पाडला जातो. वर्षागणिक लंडनमधील गणेशमूर्तीत वाढच होत आहे. लंडनच्या महाराष्ट्र मंडळात दहा दिवस गणेशोत्सव साजरा केला जातो. गणेशोत्सव काळात स्पर्धांची रेलचेल असते. अगदी पाककृती स्पर्धेपासून कलागुणांचे दर्शन घडवणार्या स्पर्धा घेतल्या जातात.
भारतातून लंडनमध्ये स्थिरावलेल्या भारतीय तरुणांची संख्या आजकाल वाढत आहे. हे तरुणही गणेशोत्सवात हिरीरीने सहभाग घेताना दिसतात. अगदी मिरवणुकीदरम्यान लेझीमचा ठेकाही धरतात. गणेशोत्सव काळात नऊवारी साडी आणि धोतर अशा पारंपरिक वेषात अनेक महिला-पुरुष दिसतात. ह्या सगळ्याच माहोलामुळे सातासमुद्रापार असल्याचा विसर पडतो. नितीन पाटील आणि त्यांचे मित्र मैत्रिणी लंडनमधील बसिनस्टोकमध्ये गणेशोत्सव साजरा करतात. येथे अगदी अथर्वशीर्षाच्या पठणापासून आरतीपर्यंत सगळं छान पार पाडलं जातं. यावेळी आयोजित शास्त्रीय नृत्य आणि गायनाचे कार्यक्रमही मंत्रमुग्ध करतात. 2004 पासून हा गणेशोत्सव साजरा होत आहे. अगदी लांब राहणारे लोक ह्या गणेशोत्सवात सहभागी होतात. यावर्षीही जोरात तयारी सुरू असल्याचं मंडळाची कार्यकर्ती स्वप्नाली सांगते.
दूरदेशातला आपला बाप्पा
0
Share.